Operę zaszczepił w Polsce królewicz Władysław IV Waza w dwadzieścia lat po jej narodzinach we Florencji. W 1628 r. zaprosił on do Warszawy pierwszą włoską trupę operową. Gdy w 1632 r. objął tron polski, urządził w Zamku Królewskim salę teatralną, w której zainicjował regularne przedstawienia operowe włoskiego zespołu pod dyrekcją Marca Scacchiego.

Teatr Wielki wzniesiony został w latach 1825-1833 według projektu włoskiego architekta Antonia Corazziego z Livorno. Stał się on siedzibą działających już wcześniej w Warszawie zespołów narodowej opery, baletu i dramatu. Pierwsze przedstawienie w nowo otwartym teatrze odbyło się 24 lutego 1833 r., a był nim "Cyrulik sewilski" Gioacchina Rossiniego.

Gmach był kilkakrotnie przebudowywany. W okresie zaborów (1795-1918) spełniał znaczącą rolę kulturalną i polityczną. Wystawiano w nim utwory polskich kompozytorów i choreografów. Tu odbyły się m.in. prapremiery dwóch wybitnych dzieł operowych Stanisława Moniuszki: pełnej wersji "Halki" (1858) i "Strasznego dworu" (1865). Tu również włoski choreograf Virgilius Calori zrealizował "Pana Twardowskiego" (1874), który najpierw w opracowaniu muzycznym Adolfa Sonnenfelda, a później Ludomira Różyckiego, na długie lata zdominował narodowy repertuar baletowy. Pokazywano tu opery Władysława Żeleńskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Karola Szymanowskiego i innych kompozytorów polskich, a także widowiska baletowe Romana Turczynowicza, Piotra Zajlicha, Feliksa Parnella i innych polskich choreografów. Przez wszystkie lata grane były również najważniejsze pozycje światowego repertuaru operowego i baletowego. Występowali na tej scenie najwybitniejsi śpiewacy i tancerze polscy i zagraniczni.

Podczas oblężenia Warszawy w 1939 r. Teatr Wielki został zbombardowany i uległ niemal całkowitemu zniszczeniu. Pozostała jedynie oryginalna klasycystyczna fasada gmachu. W okresie Powstania Warszawskiego (1944) we wnętrzu spalonego teatru hitlerowcy rozstrzeliwali ludność cywilną. Tablica pamiątkowa, wmurowana po wojnie z prawej strony głównego portyku, przypomina cierpienia i bohaterstwo ofiar faszyzmu.

W latach 1945-1965 zespół działał na innych scenach, a gmach teatru został odbudowany z gruzów i rozbudowany według projektu Bohdana Pniewskiego. Budowa przebiegała pod kierunkiem Arnolda Szyfmana. Uroczysty koncert inaugurujący działalność teatru po odbudowie odbył się 19 listopada 1965 r. Po ponownym otwarciu Teatr Wielki stał się jednym z najokazalszych i najlepiej wyposażonych budynków teatralnych w Europie, a zainstalowane w nim urządzenia uchodziły za szczyt nowoczesności w zakresie techniki teatralnej.

Opera Narodowa kultywuje w Teatrze Wielkim swoje ponad 200-letnie tradycje, wystawiając dzieła kompozytorów polskich: od Karola Kurpińskiego, poprzez Stanisława Moniuszkę, aż po Krzysztofa Pendereckiego. Klasykę światową reprezentowały w repertuarze najcenniejsze opery takich kompozytorów, jak: Beethoven, Bellini, Berg, Bizet, Borodin, Czajkowski, Donizetti, Gounod, Massenet, Mozart, Offenbach, Prokofiew, Puccini, Rossini, Richard Strauss, Szostakowicz, Verdi i Wagner (w tym także "Pierścień Nibelunga").

Według planów Antonia Corazziego, przekazanych do realizacji w 1825 roku, fasadę Teatru Wielkiego zdobić miała na frontonie triumfalna rzeźba opiekuna sztuk Apollina, kierującego czterokonnym rydwanem. Wybuch i upadek Powstania Listopadowego uniemożliwił realizację tego zamysłu. Z rozkazu rosyjskiego feldmarszałka udaremniono ideę zwieńczenia gmachu rzeźbą Kwadrygi, aby w ten sposób umniejszyć godność nowej siedziby sceny narodowej. Obszerny piedestał u szczytu głównej fasady gmachu Teatru Wielkiego pozostał pusty przez blisko dwa stulecia.

Nadszedł czas, aby w III Rzeczypospolitej wypełnić wieloletnią lukę w wizerunku architektonicznym Placu Teatralnego. Z inicjatywy dyrektora naczelnego Teatru Wielkiego - Opery Narodowej, Waldemara Dąbrowskiego, po 177 latach fasadę Teatru Wielkiego zwieńczyła postulowana przed laty kompozycja rzeźbiarska. Autorami nowego, współczesnego projektu Kwadrygi byli profesorowie warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych: rektor Adam Myjak i dziekan Wydziału Rzeźby Antoni Janusz Pastwa. Odsłonięcia rzeźby dokonał Prezydent RP, Aleksander Kwaśniewski 3 maja 2002 r. w dniu święta Konstytucji.

Teatr Wielki posiada obecnie scenę główną z widownią na 1841 miejsc i scenę kameralną z widownią na 248 miejsc w Sali Emila Młynarskiego. Na pierwszym piętrze od frontu, w dawnych Salach Redutowych, mieści się jedyne w Polsce Muzeum Teatralne. Przed gmachem stoją dwa znaczące dla kultury narodowej pomniki dłuta Jana Szczepkowskiego: ojca teatru narodowego Wojciecha Bogusławskiego i twórcy opery narodowej Stanisława Moniuszki.

Spektakle operowe i baletowe w Teatrze Wielkim odbywają się codziennie, od wtorku do niedzieli, przez cały sezon artystyczny: od października do czerwca włącznie.

Autor: Krzysztof Drupka